In een nieuwsbrief van de gemeente las ik onlangs over een nieuwe muzikale wandeling door de stad. Een route die je terugvoert naar de 18e eeuw, de periode dat Den Haag een bruisende internationale muziekstad was en componisten van naam en faam aantrok. Dat leek me wel wat, zo’n wandeling.
Helaas was de start nogal vals. Zeg maar dat we met een flinke dissonant begonnen. De wandeling was namelijk beschikbaar gesteld als ‘app’, maar die bleek bij het downloaden al direct een ‘update’ van 270 MB nodig te hebben: ruim 50 keer zo zwaar als de ‘app’ zelf. Volkomen ridicuul en uitgesloten dat dat op mijn telefoon paste. Gelukkig was er een alternatief: een PDF van de wandeling, maar daar kon je echt werkelijk alles mee doen, behalve downloaden. En toen ik na een half uur frustratie eindelijk de downloadknop vond, bleek dat ik bij de commerciële partij waar de PDF was geplaatst eerst verplicht een account moest aanmaken vóór ik überhaupt iets met het stuk kon. Aaargh! Dat werd een principe-weigering.
En zo had ik al bijna de hele wandeling verwenst voor ik één stap had gezet. Ware het niet dat ze samengesteld en gemaakt was door de ‘New Dutch Academy‘, het Haagse barokorkest dat ik toch wel hoog heb zitten. Dus koos ik uiteindelijk eieren voor mijn geld, en toog ik naar het Haags Historisch Museum, waar je de wandeling ook nog kon kópen. Gelukkig maar? Nou, niet echt. Want je moest een pakketje afnemen, inclusief cd en zo werd het nog een behoorlijk prijzig uitje.
Maar goed, toen had ik wel:
1) een cd met werken van Haagse componisten uit de 18e eeuw
2) een goede, kleurrijke plattegrond van de wandeling
3) een boekje met uitgebreide achtergrondinformatie
4) een stapel flyers van een concert van de New Dutch Academy (dat al 2 weken voorbij was, ach)
En na een paar sterke koppen koffie in de Boterwaag 5) toch wel zin om in de 18e eeuw te duiken
Ja, wie regeerden er toen? Dat waren de stadhouders Willen IV en Willem V. Beiden niet vies van kunst en cultuur en met de nodige muzikale telgen in hun families. Het was de tijd dat componisten en musici langs Europese vorstenhoven trokken. Op doorreis of in de hoop op een tijdelijke aanstelling bij een hoforkest. Zo kon Den Haag in de 18e eeuw onder andere Mozart, Beethoven en Johan Christian Bach (destijds beroemder dan zijn vader) als gastmusici verwelkomen. En waren vermaarde componisten als kapelmeester Graaf, cellist Zappa en altviolist Stamitz in dienst bij het hof van de Oranjes. Met elkaar hebben zij een kosmopolitische symfonische stijl ontwikkeld – de Haagse symfonische school – muziek die in heel Europa gepubliceerd en gespeeld werd.
De wandeling van de New Dutch Academy voert langs stadhouderlijke en openbare concertzalen, operahuizen en straatjes waar befaamde componisten, musici en uitgevers hebben gewoond. De meeste panden bestaan nog steeds, wat het verleden heel dichtbij brengt.
Papestraat in het oude centrum
Veel componisten woonden in de kleine straatjes rondom de Grote Kerk. Daar huurden ze een woning of zaten ze bij iemand in onderhuur. De beroemde muziekuitgeverij Hummel was gevestigd aan het Achterom en hofcellist Zappa woonde in de nu nog steeds pittoreske Papestraat.
Paleis Noordeinde
Paleis Noordeinde was in de 18e eeuw het toneel van concerten, diners, feesten en bals. Kwamen er ambassadeurs en buitenlandse gasten op bezoek? Dan was er altijd wel een zaal op het Noordeinde beschikbaar voor een concert. Het hoforkest van de Oranjes gaf hier ’s winters regelmatig ‘Zondagsconcerten’ die de highlights vormden van het Haagse culturele seizoen.
Ridderzaal aan het Binnenhof
Ook aan het Binnenhof werd veel geconcerteerd. Vooral Willem V voerde een groots hofleven en liet een eigen balzaal aanleggen: de voormalige zaal van de Tweede Kamer. Maar er was ook ruimte voor meer intieme concerten waar de stadhouderlijke familie vaak zelf een actieve rol in speelde. In de ‘Groote Saal’, nu Ridderzaal, werden in de 18e eeuw vooral (muziek) boeken verkocht.
Koninklijke Schouwburg
Wat nu de Koninklijke Schouwburg is, was vroeger het paleis van Prinses Caroline, de muzikale zus van stadhouder Willem V. Zij was het die de toen nog jonge Mozart uitnodigde om naar Den Haag te komen om voor haar familie op te treden. Dat gebeurde onder andere in dit voormalige paleisje. Pas in de Franse tijd – toen de stadhouderlijke familie naar Engeland was gevlucht – werd het omgebouwd tot schouwburg.
Hier stond vroeger de beroemde Franse Comedie
In de 18e eeuw had Den Haag ook een beroemd operahuis: de Franse Comedie. Die was gevestigd op de plek waar nu het ministerie van Financiën staat. Het was een theater met zo’n 500 plaatsen, verdeeld in 10 rangen. Deze Franse Comedie was opera, schouwburg en muziektheater in één en trok een breed publiek: van het gewone volk tot de Haagse elite. Het stadhouderlijk hof financierde de Comedie en bezocht met regelmaat ook zelf een voorstelling.
Het kunstleven in 18e eeuws Den Haag was voornamelijk Franstalig. Toch was er ook een Nederduits Theater aan de Assendelftstraat, dichtbij het Westeinde. Dit theater werd – net als de Franse Comedie – door de stadhouder financieel ondersteund. Maar in aanzienlijk mindere mate. Het gebouw werd helaas afgebroken aan het begin van de 19e eeuw.
De Oude Doelen
De Oude Doelen of Sint Jorisdoelen (zie het draakje boven het portaal) aan het Toernooiveld was een van de belangrijkste publieke concertlocaties tussen 1700 en 1800. Musici gaven hier op eigen initiatief openbare concerten, waar ze zelf voor langs de deuren gingen of voor adverteerden in de lokale courant. Zo ook de Mozarts toen zij in Den Haag waren.
Haags Historisch Museum
Het pand van de Schuttersdoelen (nu Haags Historisch Museum) werd eveneens gebruikt als openbare concertzaal. Hier hebben Graaf, Zappa, Schwindl, Zingoni, Abel, Carl Stamitz en Johan Christian Bach concerten gegeven. Rijk werden ze er meestal niet van. Zelfs hofkapelmeester Graaf moest bedelbrieven schrijven aan zijn begunstigers omdat zijn huur al even hoog was als zijn maandsalaris. Les geven, composities verkopen en zoveel mogelijk optreden was dan ook het devies voor de meeste musici.
Nieuwsgierig naar meer? De New Dutch Academy heeft een aardig introfilmpje gemaakt op de wandeling. De ‘app’ en pdf van de wandeling zijn via hun website te downloaden (succes niet gegarandeerd). En anders: het Historisch Museum. Kun je daarna mooi vertellen dat je in een van de beroemdste concertzalen van Den Haag bent geweest! Met de groeten van J.C. Bach!
